HARBETH: brzmienie wystawy No. 1 wśród kolumn podstawkowych (nie tylko w mojej opinii)

Nie ważne, czy jesteś fanem HARBETH, czy nie — ten wywiad powinien przeczytać każdy audiofil — pojawiają się w nim unikalne informacje, które można pozyskać wyłącznie od kogoś, kto był we właściwym miejscu i we właściwym czasie. Dopiero po tej rozmowie w pełni zrozumiałem co kryje się pod pojęciem „standard dźwięku BBC”. Ciekawe czy inni producenci robią podobne testy…
A przy okazji można poznać kulisy zmiany własnościowej firmy, o których nie przeczyta się na ich oficjalnej stronie internetowej. 

W czerwcu bieżącego roku HARBETH trafił do dystrybucji w SoundClub i mam nadzieję, że wyjdzie mu to na zdrowie, a przede wszystkim stanie się bardziej widoczny na naszym rynku / dostępna jest pełna oferta modeli w 4 kolorach forniru

Prawda jest taka, że od dawna trafiałem na  bardzo dobre opinie o kolumnach HARBETH, ale nigdy się nie składało żeby ich posłuchać, bo albo miały grać później, albo „jutro”, albo tylko stały jako wystawka. Gdy na koniec pierwszego dnia wystawy zaszedłem do pokoju SoundClub gdzie HARBETH’y grały, to co mnie przywitało w progu przeszło najśmielsze oczekiwania. W kilka sekund stało się jasne, że legenda marki, to nie wynik sprawnego marketingu, a coś rzeczywistego — magia dźwięku to mało powiedziane — dziś gdy piszę te słowa, jest już kilka dni po wystawie, a ten zachwyt nadal nie przeminął.  

Następnego dnia miałem się spotkać z właścicielem marki na zaplanowaną na 10 min. rozmowę, która rozciągnęła się do półtorej godziny. Nie przesadzę jeśli powiem, że odbyłem w życiu setki podobnych rozmów na przeróżnych wystawach i targach, ale ten okazał się wyjątkowy dla obu stron (Alan przyznał to samo) w dotychczasowej karierze. Poniżej wybór kilku  osobistych wątków dotyczących historii, których nie ma na stronie firmy:

Alan Shaw — właściciel i główny konstruktor marki wspiera się na 7ES-3

Alan Shaw (HARBETH): Gdy miałem 13-14 lat, BBC tworzyło lokalne radiostacje — 3 studia plus nadajnik, które służyły społeczności mieszkającej z dala od Londynu. Pod koniec lat 70-tych w soboty o 13:00 nadawany był program pt. Trend, który był tworzony przez i adresowany do nastolatków. Pewnego dnia producent programu ogłosił nabór dla chętnych do pomocy.

Do dziś pamiętam słodki oleisty zapach rozgrzanego sprzętu lampowego, oraz głuchą ciszę wytłumionych pomieszczeń. Dostałem za zadanie przenoszenie pisemnych wiadomości pomiędzy reżyserką, a prezenterem siedzącym za podwójną szybą. To co mnie z czasem zaczęło intrygować, to odmienność brzmienia głosu prezentera, gdy zwracał się bezpośrednio do mnie, a tym co było słychać w monitorach po drugiej stronie szyby. 

Monitory bliskiego pola HARBETH P3ESR XD na premierowych NELSON'ach
(kliknij)

Pewnego dnia zapytałem szefa inżynierów jaką rolę mają do spełnienia monitory w studio? 
— Widzisz młody człowieku, rolą monitora jest upewnienie inżynierów dźwięku, czy nie dokonują nieodpowiednich regulacji. 
— Co to znaczy „nieodpowiednie regulacje”? 
— Np. gdy dokonują Equalizacji na dole, środku i na górze pasma muszą być pewni, że słyszą dźwięk neutralny, w przeciwnym razie dokonywaliby poprawek kompensujących charakterystykę głośnika, a nie głos prezentera lub muzyka.
— Czyli monitory to specjalny rodzaj głośników? 
— Tak jest! BBC pracuje nad projektowaniem monitorów już od 50 lat. Wpadnij później do mojego biura. 
W pokoju stała ogromna szafa pełna dokumentów… 
— BBC nie tylko studiuje temat, ale również tworzy raporty dotyczące każdego nowego odkrycia, czy modelu kolumn. Ta sekcja tu to analizy i raporty wewnętrzne na temat głośników dostępnych komercyjnie, a ta część dotyczy projektów własnych, stworzonych w BBC, ponieważ kolumny dostępne w sprzedaży nie spełniają naszych oczekiwań. 
— Czy mogę pożyczyć część z tych papierów? 
— Oczywiście :) 

Wziąłem do domu część dokumentów z 1928, 1970 i kilku etapów pomiędzy i zacząłem uważnie studiować. Wtedy zrozumiałem, na czym polega inżynieria akustyczna, której podmiotem jest usuwaniu podbarwień, tak by mieć pewność, że to co usłyszymy jest wierne oryginałowi... 

HARBETH 7ES-3 XD to chyba najlepiej sprzedający się obecnie model na świecie, natomiast chciałem przy okazji zwrócić uwagę na unikalność skrzyni, która ma przód i tył odkręcany dla potrzeb ewentualnego serwisowania / są tak trwale zaprojektowane by swobodnie przeżyć swojego właściciela

... i zacząłem konstruować własne kolumny. Pamiętam siebie jako nastolatka, który nie dysponował innymi narzędziami pomiarowymi poza uszami, który miał na kolumnie plątaninę kabli i słuchał czego brakuje i poprawiał i tak w kółko w poszukiwaniu wymarzonego brzmienia. Wtedy nie czerpałem przyjemności ze słuchania muzyki, ponieważ byłem w nieustającym trybie regulowania i poprawiania :) 
Z czasem zrozumiałem, że trzeba zacząć pracować w pętli i mieć czas na słuchanie muzyki, robienie pomiarów mikrofonem, dokonywanie zmian i od początku, aż do czasu gdy to co słyszałem i co mierzyłem osiągało stan harmonii. Dokładnie tak samo jak BBC robiło to w swoich laboratoriach. 

Jako osoba dorosła podjąłem pracę zawodową w dużej japońskiej korporacji elektronicznej i pewnego dnia będąc w Londynie miałem wolną godzinkę pomiędzy spotkaniami i postanowiłem odwiedzić tego starego inżyniera z BBC, którego nazwisko przewijało się najczęściej w raportach z lat 60. i 70. — H.D. Harwood. 

Po przejściu na emeryturę Dudley Harwood stworzył w 1977 firmę HARBETH, gdzie drugi człon nazwy pochodził od imienia jego żony Elisabeth. 

Wyobrażałem sobie, że jego firma to musi być coś wielkiego jak korporacja, a znalazłem faceta pracującego w pojedynkę w garażu, który składa 5 par kolumn na tydzień i wtedy w 1986 zdałem sobie natychmiast sprawę, że jeżeli ktoś nie przejmie na siebie odpowiedzialności za ten interes, to pewnego dnia on zniknie, a wraz z nim przepadnie cała ta skarbnica wiedzy. 

Info dla dociekliwych — pod tym linkiem można przejrzeć streszczenia i pobrać pełne raporty Harwooda dla BBC Research & Development z lat 60-tch.

Od lewej i od najmniejszych: HARBETH P3ESR XD / C7ES-3 XD / M30.2 XD / SHL5PLUS XD / M40.3 XD / widoczne standy marki TonTräger (pisanej również jako TonTraeger) dostały rekomendację Alana z uwagi na swoją jakość i są również dostępne w SoundClub

Wróciłem do domu moim wielkim samochodem członka zarządu wielkiej korporacji i powiedziałem żonie, że byłem w Londynie odwiedzić pewnego starego człowieka, który jest jednym z największych inżynierów audio swojego pokolenia. 
— I...? 
— I zamierzam kupić jego firmę. 
— Czy chcesz mi powiedzieć, że zamierzasz rzucić pracę w międzynarodowej firmie żeby zakupić jednoosobowy interes? Przypominam, że masz dwoje dzieci i trzecie w drodze, oraz że mamy kredyt za dom do spłacenia. Jeśli uważasz, że poradzisz z tym sobie to oczywiście będę cię w tym wspierać. 

Po miesiącach negocjacji kupiłem jego biznes i zapowiedziałem, że wezmę wszystko jak leci włącznie z zapasami, ale muszę się z pracą przenieść bliżej domu (z Lindfield do Londynu jest ok. 50 km — red.).
Gdy zapakowaliśmy ciężarówkę i zatrzasnąłem drzwi usłyszałem w głowie głos: „coś ty zrobił?”, więc zawróciłem i zapytałem: 
— Dudley, czy jesteś zainteresowany usługami konsultacyjnymi, by pomóc mi wystartować? 
— Nie, nie, od dziś zajmuję się wyłącznie ogrodem. Koniec z audio. 
Wtedy byłem przerażony, ale to była najlepsza odpowiedź jaką mógł mi dać, ponieważ musiałem wziąć na siebie cała odpowiedzialność za zgłębienie i przyswojenie jego wiedzy, oraz budowanie według niej bez polegania na wsparciu z zewnątrz. Reszta jest historią :)

Alan mawia: „Jeśli nie możesz się przejrzeć w membranie jak w lustrze, to nie jest to Radial 2” — HARBETH jako jedyna z firm podążających tzw. „ścieżką BBC” wypracował oryginalną i opatentowaną technologię produkcji membran, która odróżnia możliwości brzmieniowe jego przetwornika nisko-średniotonowego od całej reszty rynku / te przetworniki nie są nigdzie indziej dostępne

Gdy projektuję kolumnę, robię to tak jak by to zrobiono w BBC. Wzięliby najlepszy dostępny woofer, pomierzyli go i rozwiązali wszelkie problemy elektro-mechaniczne, to samo zrobiliby z tweeterem, połączyli je razem i stworzyli tymczasowe okablowanie wyprowadzone na zewnątrz. Wtedy zabraliby prototyp do pokoju odsłuchowego działu badawczego i nagrali głos któregoś z pracowników wydziału.
W praktyce wygląda to tak, że idziesz z mikrofonem do budki lektorskiej i mówisz lub czytasz przez 5 minut. Potem sadza się tego człowieka obok prototypu, ustawia poziom głośności i odtwarza nagranie z taśmy — w ten sposób można bardzo łatwo porównać dźwięk reprodukowany przez kolumnę z brzmieniem głosu oryginału. 

Nasz słuch jest ekstremalnie wyczulony na dźwięk ludzkiego głosu, wiec nie potrzebujemy skomplikowanej aparatury, a muzykę zostawiamy sobie na później, a nie na początek procesu. Natychmiast możemy dostrzec wszystkie problemy z podkolorowaniami symptomatyczne dla danej kolumny. 
Używa się do tego specjalnie dobranej listy wyrazów, które potrafią uwypuklić silnie rezonujące struktury kolumny — słychać, że w kolumnie brakuje tłumienia. Kolumna wraca wtedy do laboratorium i zaczyna się szukanie skąd te rezonanse pochodzą. I tak krok po kroku eliminuje się wszystkie problemy, aż uzyska się dźwięk tak wierny w stosunku do oryginału, jak to tylko możliwe. 

Wtedy dopiero przychodzi czas na słuchanie muzyki, potem na stereofonię i szukanie wrażenia głębi, ale to ludzki głos jest zawsze największym wyzwaniem. W ludzkim mózgu zachodzi cud gdy sygnały z dwóch przetworników zostają zmiksowane w głowie jakby pochodziły ze źródła punktowego. 
Ja też tak pracuję, ponieważ tak mnie nauczono jeszcze w latach 90-tych. Nawet nie wiem ja to się robi inaczej, ani nawet nie chciałbym tego robić inaczej, bo ta metoda się sprawdza. Ot i cała tajemnica sukcesu.

Tu zwróćmy uwagę na podstawki o nazwie NELSON / na drugim ujęciu widać jak banalne jest ich podłączenie
 / ach, jakie piękne mają hasło reklamowe „LOVED EVERYWHERE” ♥ ♥ ♥
(kliknij)

Na pokrętle celowo nie naniesiono żadnych oznaczeń — masz tak długo kręcić w jedną i drugą, aż uzyskasz optymalny balans względem własnego smaku, słuchanej muzyki i warunków w pomieszczeniu / dopiero w domu mnie oświeciło skąd pośród symbolicznych oznaczeń modeli nagle pojawiła się nazwa własna — przecież w Londynie na Trafalgar Square stoi kolumna Nelsona i nawet jest nieco podobna z tą szeroką podstawą :)

Tegoroczną nowością, która przyjechała pierwszy raz do warszawy były podstawki NELSON, które tak na prawdę są dwoma subwooferami, a to z kolei powoduje, że przecudownie brzmiące maleństwa P3ESR nabierają dodatkowej masy i grają jak znacznie większe modele. Jednym słowem jest to rozwiązanie unikalne i genialne zarazem, ponieważ pozwala rozłożyć klientowi koszt zakupu na dwie raty (kolumny raz + podstawki dwa). 

Mając pod ręką konstruktora zapytałem skąd ten pomysł?

Regularnie otrzymujemy telefony od klientów z pytaniem jakie podstawki rekomendujemy pod najmniejsze monitory P3ESR (odpowiednik LS3/5A u innych producentów), a my nie produkujemy standów. Trudno było ciągle ludzi odsyłać do konkurencji, albo mówić, że każdy będzie dobry, bo klient nie oczekuje wymijających odpowiedzi, tylko konkretów. 

Zrobiliśmy wiec przegląd rynku w poszukiwaniu inspiracji i wszystko było takie podobne — proste metalowe lub drewniane i zrodził się pomysł, by wykorzystać ę przestrzeń w bardziej twórczy sposób tworząc subwoofer w podstawce. 

Pasywne suby mają to do siebie, że zawsze wpływają w jakimś stopniu na kolumn poprzez zwiększenie obciążenia wzmacniacza, więc wykorzystaliśmy izolowany akustycznie transformator, który w najmniejszym nawet stopniu nie wpływa na kolumny do których jest podłączony (to jest aktywny sub. — red.). W ten sposób powstał subwoofer dostrojony poprzez procesor DSP dopasowany do całej rodziny dla kolumn „inspirowanych przez BBC” różnych producentów, ponieważ wszystkie one wykorzystują 5” przetwornik nisko-średniotonowy o identycznym odcięciu. 

Nelson ma w sobie coś uzależniającego, gdy raz go włączysz, to bardzo trudno wyłączyć. Na prośbę dealerów ograniczyliśmy liczbę możliwych regulacji do jednej — głośności i produkt chyba trafił w oczekiwania, ponieważ jego sprzedaż z marszu wystrzeliła w kosmos. 

Rozmawialiśmy również o przyszłych produktach, ale nie zostałem upoważniony do upublicznienia, więc powiem tylko, że będzie ciekawie, a nawet bardzo ciekawie i niedługo możemy być świadkami... no nie mogę powiedzieć czego :)  

Moje (niemal radykalne) wnioski po prezentacji:

• Wraca moda na vintage, więc ten konserwatywny wygląd znów się robi czasie. 
• To że skrzynia wygląda jak z lat 50-tych nie znaczy, że gra jak zabytek, oj nie :)
• Kolumny nie muszą mieć designerskiego wyglądu i być wąskie w talii by fajnie grać (wbrew temu co od lat głosi marketing promujący głośnikową anoreksję). 
• Jak pokazuje przykład HARBETH’a (i nie tylko) skrzynki z szerokim frontem mają więcej do zaproponowania niż tylko sentyment do czasów gdy byliśmy piękni i młodzi.
• Na pierwszy rzut oka przetworniki z błyszczącego tworzywa (polipropylen, czy coś podobnego) wyglądają wręcz budżetowo na tle membran z: ceramiki / aluminium / tytanu / kevlaru / włókna węglowego / wielowarstwowych spieków / czy posypywane diamentami, natomiast  wydaje się, że ich producenci są w jakimś nieustającym trybie poszukiwań, jakby nie do końca usatysfakcjonowani z wyniku poszukiwania własnej tożsamości, czyli tego, co BBC i HARBETH w muzykalności już znaleźli. 
• Według mnie 7ES-3 XD wygrały w moich uszach na nieoficjalny konkurs na dźwięk wystawy wśród kolumn podstawkowych średniej wielkości, a P3ESR XD + Nelson tylko potwierdziły, że to nie jednorazowy strzał.

Dane mi było poznać wiele ciekawych postaci branży audio, ale na ich tle Alan Shaw się wyróżnia i jakoś w ogóle mnie nie dziwi, że takie cudeńka i perełki wychodzą właśnie spod jego rąk / poza tym to nie pierwszy przypadek, gdy firma zlokalizowana z dala od wielkich aglomeracji tworzy bardziej zrelaksowane brzmienie
(kliknij)

Pozostałe zabawki na stoliku Franc Audio biorące udział w prezentacji...

Serwer muzyczny 432 EVO MASTER

DAC BRINKMANN NYQUIST Mk2 (warto zajrzeć pod ten link)

Wzmacniacz HPA4 i końcówki mocy BENCHMARK AHB2